Para politikalarının belirlenmesinde bağımsız ve bilimsel yaklaşımlar uygulaması beklenen Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), seçim öncesi ani bir kur artışını olabildiğince engellemek adına Aralık 2021'de hayata geçirdiği Kur Korumalı Mevduat'a (KKM) yönelik çok sayıda yeni teşvik kararına imza attı.
Söz konusu kararların ardından KKM havuzunda biriken toplam mevduat tüm zamanların zirvesine yerleşirken, bir rekor da Döviz tevdiat hesaplarından (DTH), KKM'ye yönelen parada gözlemlendi. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından açıklanan verilere göre 18-26 Mayıs haftasında 6.3 milyar dolar eriyen DTH hesabında paralarınsa, giderek daha cazip hale gelen KKM'ye yöneltildiği tahmin ediliyor.
Kulis bilgilerine göre ekonominin başına yeniden Mehmet Şimşek'in geçeceği konuşulurken, yeni dönemde ortadoks politikaların izlenmesi bekleniyor.
Bu beklentiyle paralel olarak, yeni ekonomi yönetiminin Kur Korumalı Mevduat uygulamasına ilk aşamada kapsamlı bir kısıtlama getirmesi, uzun vadeli süreçte ise tamamen son vermesi bekleniyor. Bir başka deyişle KKM'nin tasfiye sürecinin kontrollü gerçekleşmesi beklenirken, aniden son verilmesi halinde havuzda biriken toplam 2 trilyon 498 milyar liranın yeniden dövize yönelmesinin, muhtemel bir kur krizini de beraberinde getirmesinden korkulmakta.
Ekonomim.com yazarı Alaattin Aktaş, söz konusu tehlikeye "KKM’de ipin ucu yakalanmaya çalışılıyor" başlıklı yazısında dikkat çekerek, şu ifadeleri kullandı:
Bir haftada 101 milyar lira daha artarak 26 Mayıs itibarıyla 2.5 trilyona ulaşan kur korumalı mevduatta dün yeni bir düzenlemeye gidildi. Merkez Bankası bankalara KKM hesapları için önden prim ödemesi yapılmaması yönünde bir yazı gönderdi. Buna göre prim ödemesi vade bitiminde ve TL cinsinden yapılabilecek.
Bazı bankalar DTH dönüşümlü KKM hesaplarını artırabilmek için bir süredir tutarla çok ilintili olmak üzere KKM’ye dönüldüğü an çok yüklü oranda prim ödemesi gerçekleştiriyordu. Bankadaki örneğin 1 milyon dolarlık dövizini KKM’ye döndüren bir tasarruf sahibine yüzde 20, hatta daha yüksek oranda ön prim ödemesi yapılıyordu. Bankalar yarış halindeydi ve adeta ipin ucu kaçmıştı.
Bu durumdan bankalar da rahatsızdı ve Merkez Bankası biraz da bankaların talebi üzerine duruma el koyarak önden prim ödemesi yapılmaması yönünde karar aldı. Prim ödemesi devam edecek ama bu kez vade sonunda bir ödeme söz konusu olacak, üstelik o prim ödemesi döviz değil TL cinsinden yapılacak.
Vade sonu primi ne kadar?
Merkez Bankası kararı bankalara dün ulaştığı için çoğu banka ön prim ödemesini durdurmuş olmakla birlikte vade sonundaki uygulamanın nasıl yapılacağını belirlemiş değildi.
Daha önce de ön prim ödemesi yapmayan bankalarda değişen bir uygulama yok. Onlar vade bitiminde de prim ödemeyeceklerini belirttiler.
Vade bitimindeki primini belirleyen bankalar da var. Oran şimdilik yıllık yüzde 5 dolayında bulunuyor. Bazı bankalar tasarruf sahibinin faizi daha düşük kabul etmesi durumunda yüzde 5'ten yüksek prim uyguluyor.
Ancak zamanla rekabetten dolayı bu oranın daha yukarılara çıkması beklenebilir. Ama bir kez daha altını çizelim, bu prim hesap DTH dönüşümlü olmakla birlikte döviz değil, TL cinsinden ödenecek.
Daha fazla faiz değil de niye prim?
Döviz hesabını dönüştürmek suretiyle kur korumalı mevduat hesabı açtıranların bu uygulamadan kazançlı çıkmaları kur artışının vade döneminde alacakları faizden düşük kalmasına bağlı.
Bir tasarruf sahibinin 10 bin doları olsa ve bu tutar 20 liradan TL’ye çevrilip 200 bin lira olarak KKM’ye dönüştürülse ve bu hesaba banka örneğin yıllık yüzde 40 üstünden üç ay için yüzde 10 faiz verse... 200 bin lira üç ay sonra yüzde 10 faizle 220 bin liraya çıkacak.
■ Birinci olasılık: Vade bitiminde dolar kuru 21 lira ise tasarruf sahibinin kazancı 10 bin lira. (10 bin dolar anaparanın karşılığı 210 bin lira artı 10 bin lira faiz.)
■ İkinci olasılık: Vade bitiminde dolar kuru 22 lira ise tasarruf sahibinin faiz kazancı sıfır. (10 bin dolar anaparanın karşılığı zaten 220 bin lira, faiz fiilen yok.)
■ Üçüncü olasılık: Vade bitiminde dolar kuru 23 lira ise faiz kazancı yine sıfır. (10 bin dolar anaparanın karşılığı 230 bin lira, faiz fiilen yok.)
İşte ikinci ve üçüncü olasılığın gerçekleşmesi durumunda tasarruf sahibini KKM’ye çekmenin yolu prim vermekten geçiyor. Tasarruf sahibi dövizin faiz oranında ya da daha fazla artması durumunda yatırdığı tutarı, örneğimizde olduğu gibi 10 bin doları alıyor, o kadar. Artı bir getiri söz konusu değil.
O dövizi ha bankada vadesizde tutmuş, ha yastık altında; sonuç aynı.
Peki getiri nasıl olacak; işte sözünü ettiğimiz primle.
Biraz önceki örneklere dönersek... Döviz artışı faiz kadar ya da daha fazla olduğunda pratikte herhangi bir kazanç yok ya... İşte o aşamada prim devreye giriyor ve TL cinsinden ve vade bitiminde ödenmek kaydıyla şu aşamada bazı bankalar yüzde 5 dolayında primi garanti ediyor. Yani döviz çok arttı ve faiz kazancı sıfır mı oldu, primle artı bir kazanç elde edilebiliyor. Faiz kazancı olmasa bile hiç olmazsa yıllık yüzde 5 üstünden döviz bazında bir getiri söz konusu.
Ancak döviz artışının faizden düşük kalması durumunda (örneğimizdeki birinci olasılık) bu primin ödenmeyeceği düşünülmesin, prim yine ödenecek.
DTH, KKM’ye dönüşüyor
Döviz tevdiat hesaplarında 18-26 Mayıs haftasında rekor bir düşüş gözlendi.
Merkez Bankası verilerine göre döviz tevdiat hesapları söz konusu hafta içinde tam 6.3 milyar dolar azaldı.
Bu tutarın 3.4 milyar doları gerçek kişilerin, 2.9 milyar doları da tüzel kişilerin hesabındaki azalmadan kaynaklandı.
Döviz hesaplarındaki bu azalmanın nedeni çok açık. DTH hızla kur korumalı mevduata dönüşüyor.
Ancak Merkez Bankası’nın DTH dönüşümle hesaplar için önden prim ödemesi yapılmaması yönündeki kararı dövizdeki çözülmeyi ve KKM artışını bir miktar frenleyebilir. Dünkü karara kadarki uygulama özellikle yüklü miktarda döviz hesabı olanlar için KKM’ye geçişte çok büyük bir avantaj sağlıyordu. Şimdi o avantajın bir ölçüde kaybolması KKM’ye olan ilgiyi biraz zayıflatır mı, bunun ilk işaretini iki hafta sonra açıklanacak verilerde göreceğiz.
