Emekli maaş sisteminde büyük değişiklik. Detaylar belli oldu

Türkiye'de emeklilik sistemi yeniden yapılandırılacak. Mevcut durumda 4 çalışana 1 emekli düşmesi gereken sistemde, şu anda 1.8 çalışana 1 emekli düşüyor.

Bu dengenin bozulması, emekli aylıklarının düşmesine yol açıyor. 3 bin 600 prim günü olan ile 9 bin prim günü bulunan Bağ-Kur’lular neredeyse aynı maaşı alıyor. Yeni emeklilik sistemi ile bu tür sorunların çözülmesi hedefleniyor.

EMEKLİ MAAŞ HESAPLAMASI 6 KRİTERE GÖRE BELİRLENİYOR

Türkiye'de emekli maaşları karma bir sisteme göre hesaplanıyor, bu da maaş hesaplamalarında farklı sonuçların ortaya çıkmasına yol açıyor.

Maaş hesaplamasında kullanılan parametreler şunlardır:

*Sigortalının çalışırken ödediği primler (SPEK: Sosyal Güvenlik Prime Esas Kazanç) ve *Üç dönem için aylık bağlama oranları, emekli maaşının hesaplanmasında dikkate alınan unsurlardır.

*Önceki yılın güncelleme katsayısı ve *önceki yılın enflasyon oranı, emekli maaşlarının belirlenmesinde kullanılan önemli kriterlerdir.

*Önceki yıl büyümenin yüzde 30'u ve *içinde bulunulan yılın enflasyon artışları, maaş artışlarının hesaplanmasında dikkate alınan faktörlerdir.

EMEKLİ MAAŞI YÜZDE 30 DÜŞECEK

Enflasyon rakamlarının düştüğü yıllarda emekli maaşları genellikle daha düşük belirleniyor. Örneğin, 2022 yılında aylık talebinde bulunanlar, 2021'de başvuranlara kıyasla yaklaşık yüzde 17 oranında daha yüksek maaş aldı.

Benzer bir durum 2024-2025 yılları arasında da yaşanacak. Bu yıl emekli maaşı talebinde bulunanlar, 2025'te başvuranlara göre yüzde 30-35 oranında daha yüksek maaş alabilecekler.

Bu durumun nedeni, 5510 sayılı Kanun çerçevesinde belirlenen aylık hesaplama yöntemidir. Bu yönteme göre, prim gün sayısı ve yıllık prime esas kazanç aynı olsa bile, yılın ilk ve son ayı arasında farklar oluşabilir. Ayrıca, enflasyon oranlarına bağlı olarak verilen refah payı da değişiklik gösterebilir.

KATSAYI SORUNU ORTADAN KALKMALI

Emekli maaşları hesaplanırken, 1999 öncesi, 1999-2008 arası ve 2008 sonrası olmak üzere üç farklı dönem dikkate alınır ve her dönem için ayrı kanunlar uygulanır. Bu nedenle, güncelleme katsayısı ve aylık bağlama oranları gibi değişkenler kullanılarak tek bir hesaplama yapılabilir. Böylece, daha fazla prim ödeyen ve uzun süre çalışan kişilerin maaşları daha yüksek olabilir. Bu sistem, emekliliği değil, çalışmayı da teşvik edecek şekilde tasarlanmıştır.

ÇOK ÇALIŞANLA AZ ÇALIŞAN AYNI MAAŞI ALIYOR

İkinci sorun, taban maaşın hemen üzerinde aylık alan emeklilerle ilgilidir. Örneğin, 12.500 TL olan taban maaşın biraz üstünde, 13-15 bin TL arasında maaş alan çok sayıda emekli bulunuyor.

Görüldüğü gibi, 3.600 gün prim ödemiş veya düşük kazanç bildirmiş bir emekli ile daha fazla prim ödemiş ve daha uzun süre çalışmış bir emekli arasındaki maaş farkı neredeyse yok denecek kadar az. Bu durum, özellikle 9 bin gün Bağ-Kur primi ödemiş esnaf için daha belirgin hale geliyor. Örneğin, 3.600 gün primle emekli olan biri ile 9 bin gün prim ödemiş biri aynı taban maaşı olan 12.500 TL'yi alabiliyor, bu da adaletsizliğe yol açıyor.

EMEKLİ MAAŞ HESABI İÇİN ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Aylık bağlama sistemi, mevcut üçlü karma yapıdan kurtarılmalı ve tek oran ile güncelleme ile sadeleştirilmelidir. Taban maaş uygulaması olumlu bir adım olsa da, yeni sorunlara yol açmaktadır. Yüksek prim ödeyen ve uzun süre çalışan sigortalıların daha yüksek emekli aylığı almasını sağlayacak bir sistem, emekliliği değil, çalışmayı teşvik edecek ve kayıt dışılığı önleyecektir. Belirlenecek ortalama bir güncelleme katsayısı, farklı yıllarda emekli olanların maaş farklarını da ortadan kaldıracaktır.