SERİ -1 KUTALMIŞ’IN ÖLÜMÜ
Hepimiz biliyoruz ki Selçuklu Devleti’nin isim babası Selçuk Bey’dir. Selçuk Bey’in de dört tane erkek çocuğu bulunmaktadır. Sırasıyla Mikail Yabgu, Arslan Yabgu, Musa Yabgu ve Yusuf Yagbu. Bugün Büyük Selçuklu Devlet’inin sultanları Mikail Yabgu’nun soyundan gelenlerdir. Ancak Mikail Yabgu’nun soyundan gelenler başta Selçuklu ailesinin başında değillerdi. 1009 yılında Selçuk Bey ölünce aile tarafından Arslan Yabgu ailenin reisi olarak seçilmişti. 1025 yılına kadar birçok savaşta başarılı bir şekilde topraklarını genişleten ve bu durumdan dolayı rahatsız olan Gazneli Mahmut bir yemek şöleni olarak tertip ettiği tuzak sonucunda Arslan Yabgu, oğlu Kutalmış ve birçok Türkmen esir edilmiştir. Daha sonrasında Türkmenler Gazneli Mahmud tarafından öldürüldü. Bu süreçte uzun bir süre başsız kalan Selçuklu ailesinin Mikail’in çocukları olan Çağrı ve Tuğrul Beyler geçti. 1037 yılında Büyük Selçuklu Devleti’ni kuran Tuğrul Bey abisi Çağrı Bey’i Horasan Melik’i yapmıştır.
Bu süreçte esir hayatından kurtulan Kutalmış birkaç kez babasını kurtarmaya çabalasa da istediği sonucu elde edemez ve babası Arslan Yabgu Kalincar Kalesinde ölür. Buhara’ya dönüp kuzenleri Çağrı ve Tuğrul Beylerle iş birliği yapar. Bu süreçte Bizans kuvvetleriyle birkaç kez karşılaşan Kutalmış bu süreçteki en büyük başarısını 1045 yılında Bizans’ı Divin Muharebesinde yenilgiye uğrattı.
1061 yılında nedeni bugün bile çözülemeyen bir nedenden dolayı Kutalmış; Tuğrul Bey’e isyan eder. Ama isyanın nedeni olarak an bariz örneği Tuğrul Bey’in yaşlanması ve ölmesi dâhilinde Çağrı Bey’in ikinci eşinden olan oğlu Süleyman’ı veliaht ilan etmesi olabilir. Çünkü Kutalmış’ın gerekçesi zamanında babasının ailenin lideri olduğunu ancak esir tutulduğunu bu ilerleyen süreçte diğer kardeşin soyundan gelenlere devletin başına geçtiğini belirtti. Eğer tahta geçecek biri varsa onun da kendisinin olduğunu diğerlerinden (Süleyman, Alparslan) yaşça büyük olduğunu iddia etti. Bu isyan sürecinde Tuğrul Bey isyanı durdurmak için Veziri Amidülmük’ü yolladı. Ancak Kutalmış Bey Vezir Amidülmük’ün ordularını dağıttı. Akabinde Kutalmış; Tuğrul Bey’le 4 maddede anlaşmak için yazı yolladı. Dört maddeden oluşan şartlar şu şekilde idi;
- Sultan kendisine bir kötülük yapmayacağına dair talak üzerine yemin edecektir.
- Ayaklanmasından ötürü kendisinden tazminat istenmeyecek.
- Süleyman’ın kız kardeşiyle evlenme isteğine karşı çıkılmayacak.
- Yönetimine çok gelirli bir vilayet verilecektir.
Ancak Sultan’ın talak üzerine yemin edilmesi maddesine Tuğrul Bey karşı çıktığı için Kutalmış Bey yine isyan etmiştir. Bu sırada ise Tuğrul Bey, Amidülmülk kuşatmayı sürdürürken vefat eder.
KUTALMIŞ’IN ÖLÜMÜNE GİDEN YOL
Tuğrul Bey’in 1063 yılında vefatı sonucunda Büyük Selçuklu Devleti’nin başına Süleyman Bey geçer. Bu sırada Vezir Amidülmülk öncelikle başkent el-Kündüri’ye geri döner. Kutalmış Bey ise taraftar toplamak amacıyla Hemedan-Rey kentleri arasında Türkmenlerle birlikte olur ve en önemlisi de kardeşi Resul Tigin ’de arasına katılır. Rey üzerine 50.000 kişilik bir orduyla harekete geçerler. Bu süreçte tahtın diğer adayı olan Alp Arslan Rey’e doğru harekete geçer. Amidülmülk, Alparslan’ın diğer tahta adaylarına göre daha kuvvetli olduğuna kanaat getirdiği için Süleyman Bey’in yerine Alparslan’ın ismini hutbede okutarak bir nevi Alparslan Bey’in saltanatını resmen başlatmış oldu. Tabi Amidülmülk’ ün Vezirlik makamının çıkarları gereği böyle bir aksiyon almıştır.
Vezir Amidülmülk, Kutalmış’ın ordusunu dağıtmak için üzerine ordu gönderir ancak başarısız olur savaşı kaybeder. Bu savaşın neticesinde başkenti kuşatmak için 1063 yılının Kasım ayında Rey’e gelir. Alp Arslan’ın öncü kuvvetlerinin başı Hacip Erdem’in Damgan’a ulaştığını haber alan Kutalmış Bey derhal Rey şehrini terk eder ve Damgan’a doğru hareket eder. Damgan’a doğru giden Kutalmış Bey 50.000 kişilik ordusunu Dihinemek’te dağıtır. Kendi ordusu ile Alp Aslan Bey’in mevcut ordusu arasında bulunan 10 kilometrelik bir alanda bataklık hale getirdi. Amacı Alparslan Bey’in ordusunu yıpratmak ve kendi üzerine gelecek ordunun sayısını azaltmaktı. Ne yazık ki Kutalmış Bey’in taktiği işe yaramaz ve iki ordu karşı karşıya gelir. 7 Aralık 1063 yılında arasında çıkan savaşta kardeşi Resul Tigin ve oğlu Süleyman Şah, Alparslan’a esir düştü. Kutalmış Bey ise geride kalan ordusuyla dağlıklara kaçarken attan düşerek ölür. Alp Arslan Kutalmış’ın ölümüne çok üzüldüğü, gözlerinden yaşlar geldiği yazılır. Uzun bir süre yas tutulur. Kutalmış’ın naaşı Rey kentine getirilir ve Tuğrul Bey’in yanına gömülür.