Dünya Gazetesi yazarı Alaattin Aktaş, "Enflasyona etki yönüyle hesaplama yaparken bu zammın oranını zamdan önceki fiyatla değil, bir önceki ayın ortalama fiyatıyla kıyaslamak gerekiyor. Buna göre motorin fiyatı eylül ayı ortalamasına göre daha şimdiden yüzde 6.85 artmış durumda. Şimdiden diyorum, çünkü gidişat ne yazık ki fiyatların artmaya devam edeceğini gösteriyor" dedi.
"Artış devam edecek gibi" diyen Aktaş, "Zam normal olarak diğer mal ve hizmet fiyatlarını yukarı çekiyor. Ancak bu zammı istismar ederek fiyatlarını yukarı çekenler de hiç az değil" uyarısında bulundu.
Alaattin Aktaş''ın Dünya Gazetesi''ndeki yazısı şöyle:
OPEC''in kasım ayından itibaren petrol arzını günlük 2 milyon varil kısma kararı akaryakıt fiyatlarında hızlı bir artışa yol açtı. Ekim ayının enflasyon oranına ilişkin tahminleri yeniden yapmak gerekiyor. Aylık artışın yüzde 5''in altına indirilmesi çok zor. Bu kötü sinyaller OPEC+(*) ülkelerinin petrolle ilgili kararı sonrası ortaya çıktı. Derseniz ki, “Daha dün akaryakıt zamlarının ekim ayı enflasyonuna pek etkisi olmayacağını söyledin, bugün kötü sinyallerden söz ediyorsun”; haklısınız ama gelişmeler bazen öyle hızlı oluyor ki dün yazdığınızın tam tersi bir durum ortaya çıkabiliyor.
Akaryakıt fiyatları ve bunun enflasyona etkisinde de böyle oldu. Gerçi dünkü yazımda mevcut fiyatların ay sonuna kadar değişmeyeceği varsayımıyla büyük bir etki doğmayacağını belirtmiştim. Dünkü yazıyı kaleme aldığım saatlerde motorine bugünden geçerli olmak üzere yeni bir zam geleceği tabii ki belli değildi. Motorin fiyatları üç gün üst üste 110 kuruş, 138 kuruş ve 153 kuruş olmak üzere 4 lira arttı.
Enflasyona etki yönüyle hesaplama yaparken bu zammın oranını zamdan önceki fiyatla değil, bir önceki ayın ortalama fiyatıyla kıyaslamak gerekiyor. Buna göre motorin fiyatı eylül ayı ortalamasına göre daha şimdiden yüzde 6.85 artmış durumda. Şimdiden diyorum, çünkü gidişat ne yazık ki fiyatların artmaya devam edeceğini gösteriyor. OPEC+ kasımdan itibaren günlük ham petrol arzını 2 milyon varil azaltmayı kararlaştırdı ve daha bu karar alınmadan başlayan uluslararası borsalardaki ürün fiyatı artışı iyice hız kazandı.
Türkiye de bundan nasibini aldı ve daha ayın ilk günlerinde motorine üç kez zam geldi, toplam zam tutarı 4 lirayı buldu. Bu dönemde benzin de iki seferde 136 kuruş zam gördü. Benzindeki zammın oranı da 5.83 düzeyinde. Otogazda ise yüzde 1.36’lık indirim var.
Artış devam edecek gibi...
OPEC+ henüz petrol arzını kısmış değil. Kısıntı kasımda başlayacak ama rüzgarı yetti. Bugünlerde 92-93 dolarda seyreden petrolün 100 doları bulması bile yaklaşık yüzde 10 artış demek. Kaldı ki bu düzeyin çok daha üstüne çıkılma olasılığı da var. Unutmayalım yıl içinde 115 dolarları görmüştük. Petrol fiyatlarındaki artışa karşı elimiz kolumuz bağlı. Döviz ise bir şekilde en azından şimdilik tutulabiliyor. Bir de döviz yönünden baskıya maruz kalırsak, artık akaryakıt fiyatları nereye gider, bilinmez!
TÜFE-AKARYAKIT ZAMMI İLİŞKİSİ
Akaryakıta gelen zam çok doğaldır ki genel fiyat düzeyini etkileyecek.
Akaryakıt zammının iki türlü etkisi var.
Birincisi doğrudan etki.
İkincisi ise dolaylı etki.
Doğrudan etkinin ne kadar olacağını ölçmek kolay. Şimdiye kadar benzin ve motorine yapılan zamlarla otogazdaki indirimin etkisi 0.17 puan dolayında olacak. Yine söylüyorum; mevcut duruma göre doğrudan etki adeta hiçbir şey.
Ancak belli ki zamlar burada durmayacak. Daha da önemlisi özellikle motorin zammı. Bu zam normal olarak diğer mal ve hizmet fiyatlarını yukarı çekiyor. Ancak bu zammı istismar ederek fiyatlarını yukarı çekenler de hiç az değil. Benzin, motorin ve otogaz fiyatlarında son bir yılda yaşanan değişikliklerden yola çıkarak ve bu ürünlerin TÜFE’deki ağırlıklarını baz alarak ortalama bir fiyat değişimi oluşturduk. Bazı aylarda akaryakıt fiyatlarındaki zamla TÜFE arasında sıkı bir bağ var, bazı aylarda ise akaryakıt zammının etkisi gecikmeli görülmüş. Tabii ki TÜFE’yi tek başına etkileyen akaryakıt zammı değil, diğer mal ve hizmetlerin fiyat değişimi de kuşkusuz önemli rol oynuyor. Özellikle geçen yılın aralık ayıyla bu yılın ocak ayında akaryakıt zamları çok yüksek; biliyoruz ki bu aylardaki TÜFE artışı da... Marttaki yüksek akaryakıt zammının asıl etkisini nisan enflasyonunda gösterdiğini izliyoruz.
Haziranda petrol fiyatlarının rekor düzeye çıkmasına bağlı olarak gerçekleşen yüksek oranlı akaryakıt zammı ise TÜFE’ye sınırlı yansımış. Ancak yine de haziranda çok daha düşük fiyat artışı olması beklenirken yüzde 5’e dayanan bir TÜFE artışı görülmüş.
EKİM AYI ARTIŞI NE OLABİLİR?
2021 yılını hariç tutarak söylersek, ekim ayları yılın en yüksek fiyat artışı yaşanan ayıdır. Bu yılın ekiminde de yılın en yüksek oranı olmayacaksa da görece yüksek bir oran görülecektir.
Klasik ekim yüksekliği gerçeği ortada. Üretici fiyatlarından gelen baskı devam ediyor.
Şimdi de akaryakıt zamlarının hızlanma olasılığı...
Ekim ayında yüzde 4-5 dolayında bir artış beklenmesi gerektiğini geçtiğimiz günlerde dile getirmiştim. Akaryakıt zamlarının seyrine bağlı olarak daha yüksek bir oran görme durumumuz da var.
(*) OPEC üyesi ülkeler Suudi Arabistan, BAE, Venezuela, Irak, İran, Libya, Kuveyt, Cezayir, Angola, Kongo, Ekvator Ginesi, Gabon ve Nijerya. 2016’da kurulan OPEC+’daki diğer on ülke ise Azerbaycan, Bahreyn, Brunei, Kazakistan, Malezya, Meksika, Umman, Rusya, Güney Sudan ve Sudan.